Książka jest wszechstronną prezentacją nurtu realistycznego w malarstwie polskim drugiej połowy XIX wieku, zarówno jego genezy, najistotniejszych osiągnięć, jak i konsekwencji dla dalszego rozwoju sztuki polskiej, Przedstawiciele tego kierunku przedkładali kryterium prawdy ponad kryterium piękna, odrzucali akademicką idealizację i romantyczną wizję na rzecz wierności wobec natury w całej przypadkowości jej form oraz zjawisk.
Drugi z tytułowych terminów - naturalizm - mocniej osadzony w historii literatury niż w historii sztuki, jest postrzegany jako bardziej radykalna, skrajna formuła realizmu.
Dla obydwu punktem wyjścia była bezpośrednia obserwacja i ścisły obiektywizm w odtwarzaniu rzeczywistości.
Spis treści:
- Tendencje realistyczne w malarstwie pejzażowym i rodzajowym około XIX wieku
- Malarstwo portretowe
- Szkoła monachijska
- Kulminacja i schyłek realizmu - twórczość Józefa Chełmońskiego i Aleksandra Gierymskiego